DIỄN TIẾN CỦA ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÍP 2 – SUY CHỨC NĂNG TẾ BÀO BETA TỤY

Bài viết được dẫn nguồn từ website 01minh.com (thông tin được Hội tim mạch học Việt Nam bảo trợ)

Đái tháo đường típ 2 (ĐTĐ2) là một bệnh lý tiến triển, trong đó nguy cơ xảy ra biến chứng nhồi máu cơ tim, đột quỵ và tử vong đều liên quan chặt chẽ với sự tăng đường huyết, nghĩa là lượng đường trong máu của bạn cao hơn ngưỡng bình thường cho phép [1]. Tiến trình bệnh lý của ĐTĐ2 chủ yếu đặc trưng bởi hai hiện tượng: suy giảm chức năng tế bào beta tụy và đề kháng insulin tăng dần theo thời gian. Tế bào beta nằm ở tụy có vai trò quan trọng đối với cơ thể bạn vì đây là nguồn sản xuất ra hormone insulin giúp điều chỉnh lượng đường trong máu (Hình 1). Khi tế bào beta bị giảm về số lượng hay giảm hoạt động chức năng thì lượng insulin tiết ra ít đi, do đó đường huyết tăng cao hơn bình thường. Ngoài ra, ở người bệnh ĐTĐ2, các nghiên cứu còn quan sát thấy sự đề kháng insulin, nghĩa là cơ thể bạn vẫn tiết ra insulin này nhưng hormone này hoạt động kém hiệu quả và đưa đến một hậu quả tương tự là mất kiểm soát về nhiều thông số đường huyết như HbA1C, đường huyết đói và đường huyết sau ăn. HbA1C là chỉ số phản ánh đường huyết trung bình của bạn trong vòng ba tháng gần đây. Bài viết này tập trung vào hiện tượng bệnh lý đầu tiên: suy chức năng tế bào beta tụy.

Hình 1: Vị trí của tụy trong cơ thể [2]

Khi sinh ra, mỗi người chúng ta có một khối lượng tế bào beta nhất định ở tụy để đảm nhiệm vai trò sản xuất insulin. Theo thời gian, hiện tượng lão hóa làm giảm dần số lượng này nhưng vẫn đủ để điều hòa đường huyết sao cho cân bằng. Tuy nhiên, nếu bạn mắc phải ĐTĐ (dù là típ 1 hay típ 2) thì sự suy giảm này xảy ra nhanh chóng hơn thông thường. Khi lượng tế bào beta mất đi đến một ngưỡng nhất định vượt quá khả năng bù trừ của cơ thể, đường huyết sẽ tăng cao. Lúc này, mặc dù đôi khi bạn không biểu hiện triệu chứng đặc biệt nhưng xét nghiệm đường huyết đã có thể phát hiện ra bất thường. Nguyên nhân trực tiếp của hiện tượng suy tế bào beta tụy ở bệnh nhân ĐTĐ2 còn chưa được hiểu rõ hoàn toàn và vẫn đang tiếp tục được nghiên cứu thêm, tuy nhiên một số đặc điểm đã được ghi nhận là có liên quan đến tiến trình này.

Đầu tiên, sự suy giảm tế bào beta tụy đã được quy định sẵn trong bộ gene của mỗi người từ khi sinh ra. Do đó, yếu tố này không thể thay đổi được. Cụ thể, một số chủng tộc hay sắc tộc dễ bị suy tế bào beta hơn những người khác. Ngoài ra, ngay cả khi so sánh giữa hai người thuộc cùng chủng tộc, khả năng bị suy tế bào beta tụy của một người có thể cao hay thấp hơn người còn lại do một số điểm khác biệt trong hệ gene. Thứ hai, như đã nói ở trên, càng lớn tuổi thì các hệ cơ quan, bộ phận trong cơ thể bạn đều hoạt động kém hơn thời trẻ, kể cả tế bào beta tụy, tuy nhiên ở một số cá nhân, sự suy giảm này biểu hiện rõ rệt hơn những người khác [3].

Tiếp theo, ở nam giới, khả năng tế bào beta tụy bị suy giảm cao hơn so với phụ nữ [4]. Lý do dẫn đến kết quả này có khả năng do nữ giới được bảo vệ phần nào bởi hormone sinh dục nữ - estrogen. Điều này được chứng minh từ các nghiên cứu cho thấy tỉ lệ rối loạn đường huyết ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản thấp hơn nam giới, nhưng sự cách biệt này dần thu hẹp khi phụ nữ bước vào độ tuổi sau mãn kinh, bởi vì lúc này lượng estrogen trong cơ thể nữ giới đã giảm đi nhiều so với thời trẻ và vì thế, mất đi hiệu ứng bảo vệ của estrogen khỏi sự suy tế bào beta tụy. Tương tự như vậy, một số đề tài chỉ ra rằng bổ sung estrogen ở các đối tượng này làm giảm tỉ lệ mắc ĐTĐ2. Tuy nhiên, cần chú ý rằng liệu pháp hormone bất kỳ, kể cả estrogen, là phương pháp trị liệu cần được đánh giá và kê toa bởi bác sĩ để hạn chế các tác dụng phụ không mong muốn. Do đó, bạn không nên tự ý sử dụng thuốc hay thực phẩm chức năng được quảng cáo bổ sung nội tiết tố nữ khi chưa tham vấn ý kiến của bác sĩ.

Trong các hành vi lối sống, hút thuốc lá được xem là mang nhiều khả năng làm tổn hại đến tế bào beta tụy của bạn [5]. Nguy cơ này được hiểu biết khá rõ ràng, bởi vì rất nhiều trong số các hoá chất sinh ra từ khói thuốc lá đã được chứng minh là gây chết tế bào beta tụy. Ảnh hưởng có hại này tích tụ dần theo thời gian và liều lượng sử dụng thuốc lá. Nói cách khác, bạn càng hút thuốc lâu năm hay mỗi ngày hút số lượng càng nhiều thì thuốc lá càng gây hại lên tế bào beta tụy. Đặc biệt, nếu việc hút thuốc lá diễn ra ở nam giới hay trên một người đã có sẵn hệ gen nhạy cảm với hiện tượng này thì ảnh hưởng càng nặng nề hơn. Vì vậy, việc bỏ thuốc lá luôn được bác sĩ khuyến cáo vì hành động này không những có lợi riêng đối với ĐTĐ2 mà còn có lợi với cả các bệnh lý khác như bệnh tim mạch (bệnh mạch vành, tăng huyết áp) hay hô hấp (ung thư phổi, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính).

Khác với thuốc lá, rượu bia hay đồ uống có cồn nói chung là một yếu tố phức tạp hơn nhiều, bởi vì uống rượu bia lượng nhỏ có thể mang đến lợi ích sức khỏe nhất định. Ngược lại, sử dụng rượu lượng lớn kéo dài lại gây hại cho nhiều cơ quan, trong đó có tuỵ. Ví dụ, nghiện rượu làm chết tế bào beta tụy không thể hồi phục hay làm giảm tiết insulin (nói cách khác là gây rối loạn chức năng) ở những tế bào còn sống sót. Hai hiện tượng này đều được gọi chung là suy tế bào beta tụy. Theo khuyến cáo hiện tại trong phòng ngừa ĐTĐ2, bạn vẫn được phép uống một lượng rượu bia nhất định [6]. Với phụ nữ, không uống quá một phần mỗi ngày, nam giới không sử dụng quá hai phần mỗi ngày. Một phần uống tương đương 350ml bia (1 lon) hoặc 150ml rượu vang hay 45ml rượu mạnh.

Hình 2: Hút thuốc và uống rượu bia đều có ảnh hưởng nhất định đến chức năng tế bào beta tụy [7]

Tóm lại, suy tế bào beta tụy là một hiện tượng gặp ở người bệnh ĐTĐ2, tiến triển tăng dần theo thời gian và góp phần vào diễn tiến của ĐTĐ2. Đây là một trong những lý do chính làm cho bệnh nhân ĐTĐ cần phải điều trị suốt đời. Một số yếu tố như di truyền, tuổi, giới tính và các hành vi lối sống được xem là có liên quan đến suy tế bào beta tụy.

VN_GM_DIA_140

Tài liệu tham khảo

Stratton IM, Adler AI, Neil HA, et al. Association of glycaemia with macrovascular and microvascular complications of type 2 diabetes (UKPDS 35): prospective observational study. BMJ 2000; 321: 405- 412
https://www.diabetes.co.uk/body/pancreas-and-diabetes.html
De Tata V. Age-related impairment of pancreatic Beta-cell function: pathophysiological and cellular mechanisms. Front Endocrinol (Lausanne). 2014 Sep 3;5:138.
Russo GT, Giorda CB, Cercone S, Nicolucci A, Cucinotta D; BetaDecline Study Group. Factors associated with beta-cell dysfunction in type 2 diabetes: the BETADECLINE study. PLoS One. 2014;9(10):e109702.
Tong X, Chaudhry Z, Lee CC, Bone RN, Kanojia S, Maddatu J, Sohn P, Weaver SA, Robertson MA, Petrache I, Evans-Molina C, Kono T. Cigarette smoke exposure impairs β-cell function through activation of oxidative stress and ceramide accumulation. Mol Metab. 2020 Jul;37:100975.
American Diabetes Association. Diabetes Care, 44 (Suppl. 1).
https://www.thinkhealthmag.com/diabetes-alcohol-and-smoking-is-there-a-connection/

CÁCH XỬ TRÍ KHI GẶP HẠ ĐƯỜNG HUYẾT

Hạ đường huyết nặng có thể gây nguy hiểm tính mạng. Do đó, cần có biện pháp xử trí hạ đường huyết nhanh chóng, kịp thời.

Xem thêm

127

NGƯỜI THỪA CÂN, BÉO PHÌ KHI NÀO NÊN TẦM SOÁT TIỀN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG?

Tiền đái tháo đường là giai đoạn trung gian giữa đường huyết bình thường và đái tháo đường. Đây được xem là khoảng thời gian sớm mà bệnh có thể hồi phục.

Xem thêm

2721

CHẾ ĐỘ DINH DƯỠNG VÀ TẬP LUYỆN CHO NGƯỜI TIỀN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TRONG GIAI ĐOẠN COVID-19

Chế độ ăn và tập luyện cho người tiền đái tháo đường lành mạnh là thành tố quan trọng trong quản lý tiền đái tháo đường của người bệnh.

Xem thêm

1390

DỊCH TỄ HỌC VÀ GÁNH NẶNG TIỀN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG

Tiền đái tháo đường càng được quan tâm vì: tỉ lệ tiền đái tháo đường ngày đang tăng dần, đây là giai đoạn trước khi trở thành đái tháo đường thực sự...

Xem thêm

376